Στις 17 Ιουνίου 2018 στις Πρέσπες, η Ελλάδα και η Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας (ΠΓΔΜ) υπέγραψαν συμφωνία για την επίλυση του ζητήματος της ονομασίας της δεύτερης. Κάποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει ότι όταν δύο (ή περισσότερα) μέρη καταλήξουν σε συμφωνία είναι ένα καλό σημάδι για συνεργασία, πρόοδο και ειρηνικές σχέσεις μεταξύ των κρατών στην διεθνή πολιτική. Φυσικά, η επίτευξη συμφωνίας προϋποθέτει συμβιβασμούς και από τα δύο μέρη, προκειμένου να είναι ένα παιχνίδι θετικού αθροίσματος, δηλαδή μια κατάσταση που θα ωφελεί όλα τα μέρη. Ωστόσο, όσον αφορά στην συμφωνία των Πρεσπών, αυτό δεν φαίνεται να είναι εφικτό, αφού τα περισσότερα από τα σημεία της ευνοούν την ΠΓΔΜ, επομένως πρόκειται για ένα παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος, σε βάρος των ελληνικών συμφερόντων.
Σύμφωνα με το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών «Το ζήτημα του ονόματος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας δεν είναι απλώς μια διαφορά περί ιστορικών γεγονότων ή συμβόλων. Πρόκειται για την συμπεριφορά ενός κράτους-μέλους των Ηνωμένων Εθνών, της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, η οποία αντιστρατεύεται τις θεμελιώδεις αρχές της διεθνούς έννομης τάξης, και πιο συγκεκριμένα τον σεβασμό της καλής γειτονίας, της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Υπό το πρίσμα αυτό, το ζήτημα του ονόματος είναι ένα πρόβλημα με περιφερειακή και διεθνή διάσταση, το οποίο συνίσταται στην προώθηση αλυτρωτικών και εδαφικών βλέψεων εκ μέρους της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, με κύριο όχημα την πλαστογράφηση της ιστορίας και την οικειοποίηση της εθνικής, ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας.» (Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, 2019) Ως εκ τούτου, το πραγματικό πρόβλημα δεν είναι απλά και μόνο το όνομα, αλλά οι αλυτρωτικές φιλοδοξίες που κρύβονται πίσω από την χρήση αυτού του ονόματος, δεδομένου ότι η Μακεδονία είναι μέρος της ελληνικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνεπώς, το κρίσιμο σημείο και ο στόχος της ελληνικής πλευράς είναι να εξαλείψει οτιδήποτε προάγει τις «αλυτρωτικές και εδαφικές διεκδικήσεις».
Δυστυχώς, ο στόχος αυτός δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσω αυτής της συμφωνίας για τους ακόλουθους λόγους:
1. Οι παράγραφοι 2 και 3 αντιστοίχως του άρθρου 7 της συμφωνίας αναφέρουν ότι:
7 (2) «Όταν γίνεται αναφορά στο Πρώτο Μέρος [Ελλάδα], με αυτούς τους όρους [Μακεδονία και Μακεδόνας] νοούνται όχι μόνο η περιοχή και ο πληθυσμός της βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους, αλλά και τα χαρακτηριστικά τους, καθώς και ο Ελληνικός πολιτισμός, η ιστορία, η κουλτούρα και η κληρονομιά αυτής της περιοχής από την αρχαιότητα έως σήμερα».
7 (3) «Όταν γίνεται αναφορά στο Δεύτερο Μέρος, με αυτούς τους όρους νοούνται η επικράτεια, η γλώσσα, ο πληθυσμός και τα χαρακτηριστικά τους, με την δική τους ιστορία, πολιτισμό και κληρονομιά, διακριτώς διαφορετικά από αυτά που αναφέρονται στο Άρθρο 7 (2).»
Αν θεωρήσουμε ότι οι όροι «Μακεδονία» και «Μακεδονία» είναι «διακριτώς διαφορετικοί» και για τις δύο πλευρές, τότε γιατί έχουν το ίδιο όνομα; Πώς μπορεί ο ίδιος όρος να έχει διαφορετικό πολιτισμικό, γλωσσικό και ιστορικό νόημα που αποκλίνει από αποδεδειγμένα ιστορικά γεγονότα;
2. Άρθρο 7 (4) «Το Δεύτερο Μέρος σημειώνει ότι η επίσημη γλώσσα του, η Μακεδονική γλώσσα, ανήκει στην ομάδα των Νότιων Σλαβικών γλωσσών. Τα μέρη σημειώνουν ότι η επίσημη γλώσσα και άλλα χαρακτηριστικά του Δεύτερου Μέρους δεν έχουν σχέση με τον αρχαίο Ελληνικό πολιτισμό, την ιστορία, την κουλτούρα και την κληρονομιά της βόρειας περιοχής του Πρώτου Μέρους». Σε αυτό το σημείο και λαμβάνοντας υπόψη τις προηγούμενες παραγράφους, έχουμε ένα κράτος με την ονομασία «Βόρεια Μακεδονία» με «μακεδονική γλώσσα» και «μακεδονικό» έθνος, οπότε εδώ τίθεται το ερώτημα γιατί δεν έχουμε «Βόρεια Μακεδονική» γλώσσα και εθνότητα διακριτώς διαφορετικά από αυτά που αναφέρονται στο Άρθρο 7 (2); Αυτή η ασάφεια υποδηλώνει ότι υπάρχει ένα μόνο έθνος «Μακεδόνων» που ζει σε ένα βόρειο τμήμα της χώρας τους, με την ονομασία «Βόρεια Μακεδονία». Η «Βόρεια Μακεδονία» υποδηλώνει ότι υπάρχει «Νότια Μακεδονία». Βοηθά αυτό στην εξάλειψη των αλυτρωτικών και εδαφικών διεκδικήσεων; Επιπλέον, σε αυτό το σημείο η Ελλάδα αναγνωρίζει επίσης ότι ο όρος «μακεδονικός» δεν είναι μόνο ελληνικός αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει «διακριτώς διαφορετική» γλώσσα, πολίτες και έδαφος. Η αντίφαση εδώ είναι ότι η Ελλάδα δεν αναγνωρίζει την ΠΓΔΜ με το συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», επειδή «Ιστορικά, ο όρος “Μακεδονία”, ο οποίος, σημειωτέον, είναι ελληνική λέξη, αναφέρεται στο Βασίλειο και τον πολιτισμό των αρχαίων Μακεδόνων, που ανήκουν στο ελληνικό έθνος και αποτελούν αδιαμφισβήτητο κομμάτι της ελληνικής ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς». Ωστόσο, η Ελλάδα υπέγραψε συμφωνία στην οποία αναγνωρίζει την «μακεδονική» ταυτότητα. Οι κάτοικοι της «Βόρειας Μακεδονίας» θα ονομάζονται Μακεδόνες, ακόμη και αν η συμφωνία αναφέρει ότι δεν σχετίζονται με τους αρχαίους Μακεδόνες. Επιπλέον, η αναγνώριση της μακεδονικής γλώσσας, σε συνδυασμό με τη μακεδονική ιθαγένεια, ενισχύει την πεποίθηση για την ύπαρξη μακεδονικού έθνους.
3. Άρθρο 17. «Τα μέρη θα ενισχύσουν και θα επεκτείνουν τη συνεργασία τους στον τομέα της Άμυνας […]» Σύμφωνα με το Stockholm International Peace Research Institute (2019) το 2017 η Ελλάδα δαπάνησε 5.093 εκατομμύρια δολάρια το οποίο αντιστοιχεί στο 2,5% του ΑΕΠ, το υψηλότερο ποσοστό μεταξύ των χωρών του ΝΑΤΟ, ενώ η ΠΓΔΜ δαπάνησε μόνο 111,8 εκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ ή 1% ως ποσοστό του ΑΕΠ (SIPRI, 2019). Επιπλέον, η ΠΓΔΜ εξυπηρετεί την τουρκική επιρροή στα Βαλκάνια. Για παράδειγμα, ο Τούρκος πρόεδρος Ερντογάν δήλωσε ότι «η Τουρκία και η “Μακεδονία” μοιράζονται δεσμούς αδελφοσύνης», ότι η Άγκυρα και τα Σκόπια δεν έχουν «καμία διαφορά», ότι οι Τούρκοι ποτέ δεν θα «εγκαταλείψουν τους Μακεδόνες αδελφούς» και ότι «η Τουρκία είναι πάντα στο πλευρό της “Μακεδονίας”» (EKATHIMERINI, 9/2/2018). Επιπλέον, στην ΠΓΔΜ οι Αλβανοί αποτελούν το 25-30% του συνολικού πληθυσμού που επιθυμεί να εκπληρώσει τις αλυτρωτικές φιλοδοξίες και να δημιουργήσει ένα δεύτερο Κοσσυφοπέδιο (Huffington Post, 2019). Επομένως, τι μπορεί να κερδίσει η Ελλάδα από την ΠΓΔΜ σε στρατιωτικό επίπεδο μέσω αυτής της συμφωνίας;
Τα παραπάνω σημεία δείχνουν τις ελληνικές υποχωρήσεις στην συμφωνία. Η διαμάχη για το όνομα, η οποία παραμένει άλυτη από το 1993, σίγουρα δεν προσφέρει σταθερότητα και ειρηνικές σχέσεις στην ήδη εύθραυστη περιοχή των Βαλκανίων. Ωστόσο, η λύση πρέπει να εγγυάται τα ζωτικά συμφέροντα της Ελλάδας.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να επιτύχει μια καλύτερη συμφωνία για τα δικά της συμφέροντα. Αν η Ελλάδα βασισθεί σε αυτή την συμφωνία προκειμένου να επιτρέψει την είσοδο της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ και στην ΕΕ, τότε μια δεύτερη απειλή από τον βορρά, άμεσα επηρεαζόμενη από τον «εξ’ ανατολών κίνδυνο» (Τουρκία), θα θέσει σοβαρά υπό αμφισβήτηση την εθνική της επιβίωση.
*Η ΒΙΚΤΩΡΙΑ ΠΙΣΤΙΚΟΥ είναι ακαδημαϊκή υπότροφος στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο και ερευνήτρια στο Κέντρο Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής Οικονομίας και Διακυβέρνησης.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ:
-EKATHIMERINI “Relations with FYROM and Turkey's influence” 9/2/2018, διαθέσιμο στο http://www.ekathimerini.com/225637/opinion/ekathimerini/comment/relations-with-fyrom-and-turkeys-influence [έγινε πρόσβαση 23/1/2019]
-Ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών, “FYROM Name Issue”, διαθέσιμο στο https://www.mfa.gr/en/fyrom-name-issue/ [έγινε πρόσβαση 23/1/2019]
-Huffington Post “Η Συμφωνία των Πρεσπών και η (αμφίβολη) σταθερότητα στα Βαλκάνια” -Αντώνης Κλάψης, 14/10/2018, available at https://www.huffingtonpost.gr/entry/e-semfonia-ton-prespon-kai-e-amfivole-statheroteta-sta-valkania_gr_5bc098a2e4b040bb4e818a81 [έγινε πρόσβαση 23/1/2019]
-SIPRI “SIPRI Military Expenditure Database” διαθέσιμο στο https://www.sipri.org/databases/milex [έγινε πρόσβαση 23/1/2019]
- Log in to post comments
