Το μακρύ χέρι του Πούτιν σε Ευρώπη και Βαλκάνια

Η είδηση ότι η Ελλάδα σκοπεύει να απελάσει δύο Ρώσους διπλωμάτες και να απαγορεύσει την είσοδο σε δύο Ρώσους πολίτες στην χώρα μπορεί να ξένισε αλλά σε καμία περίπτωση δεν αιφνιδίασε. 

Είναι γνωστό ότι η Μόσχα από την εποχή της Σοβιετικής Ένωσης προσπαθούσε να επηρεάσει την πολιτική κατάσταση των χωρών της Δύσης. Άλλες φορές η παρέμβαση αυτή ήταν καμουφλαρισμένη πίσω από τον διεθνισμό, άλλες φορές πίσω απο το θρησκευτικό δόγμα και άλλες με τον μανδύα του εθνικισμού. 

Η ΜΟΣΧΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΥΡΩΠΑΙΟΙ ΛΑΪΚΙΣΤΕΣ

Τα παραδείγματα πολλά. Για παράδειγμα, οι σχέσεις της προέδρου του ακροδεξιού Εθνικού Μετώπου της Γαλλίας, Μαρίν Λεπέν, με τον Ρώσο πρόεδρο Πούτιν είναι γνωστές. Το 2014 η κυρία Λεπέν έχει επιβεβαιώσει την λήψη δανείων ύψους 9 εκατ. ευρώ από ρωσική τράπεζα ενώ το 2017 είχε επισκεφθεί τη Μόσχα όπου συναντήθηκε με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Το 2017, τo κόμμα του Βλαντιμίρ Πούτιν υπέγραψε συμφωνία συνεργασίας με την ακροδεξιά Λίγκα του Βορρά της Ιταλίας ενώ το 2016 είχε υπογράψει παρόμοια συμφωνία με το ακροδεξιό κόμμα της Αυστρίας. Στην Ουγγαρία, ο Πούτιν έχει βάλει υπό την προστασία του το κόμμα Jobbik. Μια πληροφορία που δόθηκε στην δημοσιότητα από το Wikileaks, δείχνει ότι το ακροδεξιό κόμμα τής Βουλγαρίας, Ataka, έχει στενούς δεσμούς με την ρωσική πρεσβεία. Σύμφωνα, μάλιστα, με εκτιμήσεις του ουγγρικού ινστιτούτου πολιτικών ερευνών Political Capital, τα 15 από τα συνολικά 24 λαϊκιστικά και υπερσυντηρητικά κόμματα της Ευρώπης στηρίζουν πλέον ανοιχτά την ρωσική πολιτική.

Όλα αυτά είναι σαφείς ενδείξεις για την προσπάθεια του κ. Πούτιν να επηρεάσει προς όφελος της Ρωσίας τι πολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη. Το 2017 ο Φρανς Τίμερμανς μιλώντας ενώπιον μιας επιτροπής του ισπανικού κοινοβουλίου στη Μαδρίτη, είπε ότι ο πρόεδρος της Ρωσίας υποστηρίζει την άκρα δεξιά και υποδέχθηκε τη Μαρίν Λεπέν στο Κρεμλίνο στο πλαίσιο μιας προσπάθειάς του να διχάσει και να αποδυναμώσει την Ευρώπη. «Ο λόγος για τον οποίο ο Πούτιν υποστηρίζει την ακροδεξιά στην Ευρώπη είναι πως γνωρίζει ότι αυτή θα μας αποδυναμώσει και θα μας διχάσει», τόνισε ο Ολλανδός. «Μια διχασμένη Ευρώπη συνεπάγεται ηγεμονία του Πούτιν», πρόσθεσε ο Τίμερμανς. 

Ο ΠΑΤΡΙΑΡΧΗΣ ΤΟΥ ΚΡΕΜΛΙΝΟΥ

Η ένταση που είχε ξεσπάσει πριν από χρόνια στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ήταν σύμφωνα με πολιτικούς αναλυτές, μια προσπάθεια του Κρεμλίνου να ενισχύσει την παρουσία του στην περιοχή μέσω του Πατριάρχη της Ρωσίας. Σύμφωνα με τις ίδιες πηγές, το ενδιαφέρον τη Ρωσίας και του Πούτιν για το Άγιο Όρος δεν είναι τίποτε άλλο παρά μια από τις πολλές εκφράσεις της ρωσικής διείσδυσης στην περιοχή.

Το 2016, οι ηγέτες των 262 εκατομμυρίων Ορθόδοξων Χριστιανών του κόσμου συναντήθηκαν στην Κρήτη, για την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Ορθόδοξης Εκκλησίας (που μερικές φορές αναφέρεται ως Πανορθόδοξο Συμβούλιο) ώστε να συζητήσουν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η θρησκευτική τους κοινότητα. Η Σύνοδος ήταν η πρώτη του είδους της μέσα σε 1229 χρόνια -η τελευταία, ήταν η δεύτερη Σύνοδος της Νίκαιας, το 787- και σε μια αντήχηση των Συνόδων της αρχαιότητας. Η Αγία και Μεγάλη Σύνοδος –υπό την αιγίδα του Βαρθολομαίου, αρχιεπισκόπου Κωνσταντινουπόλεως και ηγέτη του Οικουμενικού Πατριαρχείου- έγινε μια αρένα για την αναμέτρηση Κωνσταντινούπολης-Μόσχας. Αφότου βοήθησε να οργανωθεί η εκδήλωση και να συνταχθούν τα έγγραφά της, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αποσύρθηκε την τελευταία στιγμή. Οι Εκκλησίες της Αντιόχειας, της Βουλγαρίας και της Γεωργίας αρνήθηκαν να παρακολουθήσουν την Αγία και Μεγάλη Σύνοδο. Η Αντιόχεια, η οποία εδρεύει στην ελεγχόμενη από τον Άσαντ Δαμασκό, παρουσίασε ως λόγο την διαφωνία της με την εκκλησία της Ιερουσαλήμ σχετικά με την δικαιοδοσία στο Κατάρ. Η Γεωργιανή Εκκλησία απέρριψε, με την υποστήριξη της Ρωσικής Εκκλησίας, την συνήθη σειρά (με βάση την ηλικία τους) με την οποία τοποθετούνται οι 14 Ορθόδοξες Εκκλησίες, διεκδικώντας για τον εαυτό της μια πολύ μεγαλύτερη ιστορία από όση της αναγνωρίζεται από το Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Η Βουλγαρική Εκκλησία, εν τω μεταξύ, εξήγησε την αποχή της εν μέρει ως μια διαμαρτυρία ενάντια σε έγγραφα της Συνόδου που περιλάμβαναν ρητορική σχετικά με την βελτίωση των σχέσεων με τις άλλες εκκλησίες. 

Υπό την συνδυασμένη εξουσία του πατριάρχη Μόσχας, Αρχιεπισκόπου Κύριλλου, και του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, η Ρωσία τα τελευταία χρόνια έχει εδραιώσει μια συμμαχία για την επιδίωξη των παραδοσιακών αξιών της στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Στο πλαίσιο της στρατηγικής αυτής , το Κρεμλίνο χρηματοδοτεί την κατασκευή μεγάλων ρωσικών Ορθόδοξων εκκλησιών στην Δυτική Ευρώπη, μεταξύ των οποίων μια που βρίσκεται σε ψηλότερη τοποθεσία από εκείνη του Αγίου Πέτρου στην Ρώμη και μια άλλη κοντά στον Πύργο του Άιφελ στο Παρίσι.

Εμπόδιο, στην προσπάθεια της Μόσχας να εμφανιστεί ως εκπρόσωπος των ορθοδόξων είναι το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Παρά το γεγονός ότι έχει μόνο περίπου πέντε εκατομμύρια πιστούς υπό την δικαιοδοσία του (μερικές χιλιάδες στην Κωνσταντινούπολη, οι πληθυσμοί νησιών όπως η Κρήτη και τα Δωδεκάνησα, καθώς και οι Έλληνες Ορθόδοξοι Χριστιανοί που ζουν έξω από την Ελλάδα), το Πατριαρχείο όντως διατηρεί τον παραδοσιακό ρόλο του ως συγκαλών τις Συνόδους και μεσολαβητής σε διαφορές. Από την εποχή του προέδρου Χάρι Τρούμαν, άλλωστε, το Πατριαρχείο έχει, επίσης, απολαύσει την υποστήριξη των Ηνωμένων Πολιτειών, οι οποίες το βλέπουν ως πολύτιμο αντίβαρο στην Μόσχα. Τέλος, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως διαθέτει επίσης κάποια δυνητικά επιζήμια μόχλευση επί της Μόσχας, όταν πρόκειται για την Ουκρανία.

Ο ΠΟΥΤΙΝ ΣΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ

Τα Βαλκάνια, ιστορικά ήταν χώρος επιρροής για την Μόσχα. Άλλωστε, η έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σηματοδοτήθηκε με την στάση της Ρωσίας να στηρίξει την Σερβία στο τελεσίγραφο που πήρε από την Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία. Η στροφή της Σερβίας προς την Δύση, η ένταξη του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ ήταν σαφή σημάδια ότι τα ερείσματα της Μόσχας στην περιοχή αποδυναμώνονταν.

Η αλήθεια είναι ότι για χρόνια, η Ρωσία είχε παραχωρήσει σε μεγάλο βαθμό τα Βαλκάνια στην Δύση, κάνοντας φασαρία για το Κοσσυφοπέδιο, αλλά γενικότερα αποδεχόμενη ότι ολόκληρη η περιοχή, περιλαμβανομένης της Σερβίας και του Μαυροβουνίου, κατευθυνόταν προς την ένταξή της στην ΕΕ. Η σύγκρουση για την Ουκρανία τα άλλαξε όλα αυτά. Το λανθάνον ρωσικό ενδιαφέρον μεταβλήθηκε σε έντονα ενεργό, ιδιαίτερα σε χώρες με ομότιμους ορθόδοξους χριστιανικούς πληθυσμούς όπως στο Μαυροβούνιο, την Σερβία, την πΓΔΜ και την Republika Srpska της Βοσνίας. Για τον λόγο αυτό, έδωσε σκληρές μάχες για να παραμείνει στην περιοχή. 

Το 2016, ο Δυτικόστροφος Μαυροβούνιος ηγέτης, Μίλο Τζουκάνοβιτς έπεσε θύμα συνωμοσίας. Σήμερα υπάρχουν ισχυρά και ευρέως αποδεκτά αποδεικτικά στοιχεία ότι οι φιλο-ρώσοι εθνικιστές οργάνωσαν μια απόπειρα δολοφονίας εναντίον του. Το σχέδιό τους  ήταν να χρησιμοποιήσουν μια προγραμματισμένη διαδήλωση ενάντια στον Τζουκάνοβιτς ως προκάλυμμα για φιλο-ρώσους Σέρβους εθνικιστές, οι οποίοι, ντυμένοι και οπλισμένοι σαν ψεύτικοι αστυνομικοί του Μαυροβουνίου, θα πυροβολούσαν στο πλήθος. Στην σύγχυση που θα ακολουθούσε, φιλο-ρώσοι πραξικοπηματίες θα έπαιρναν τον έλεγχο του Κοινοβουλίου και θα συνελάμβαναν ή θα σκότωναν τον Τζουκάνοβιτς. Σύμφωνα με τον ειδικό εισαγγελέα του Μαυροβουνίου, Milivoje Katnic, ο κύριος στόχος αυτού του σχεδίου ήταν να «σταματήσει το Μαυροβούνιο την ευρω-ατλαντική πορεία του, ειδικά να το αποτρέψουν από το να γίνει μέλος του ΝΑΤΟ. Αυτή ήταν η πρώτη αποστολή τους». Φυσικά, το Κρεμλίνο αρνήθηκε σθεναρά κάθε συμμετοχή στα γεγονότα του Μαυροβουνίου. 

Το σίγουρο είναι ότι η Μόσχα στηρίζεται σε τοπικούς πληρεξουσίους όπως ο πρόσφατα συσταθείς «Κοζακικός Στρατός» στην Ουκρανία, οι οποίοι της προσφέρουν την εύλογη δυνατότητα να αρνείται [την εμπλοκή της]. Όταν όμως συνελήφθη ένας από τους πρωτεργάτες της συνωμοσίας στο Μαυροβούνιο , ως αντάλλαγμα για το καθεστώς προστασίας μαρτύρων, είπε στους εισαγγελείς για τις πολλές επισκέψεις του στην Μόσχα και αποκάλυψε τις επαφές του με τους Ρώσους εθνικιστές, οι οποίοι του έδωσαν χρήματα και εξοπλισμό αιχμής για να στρατολογήσει φιλο-ρώσους Σέρβους εθνικιστές για το πραξικόπημα. Η ιστορία του, ενίσχυσε προηγούμενες αναφορές ότι στον απόηχο της αποτυχημένης συνωμοσίας δύο Ρώσοι κατάσκοποι απελάθηκαν από την Σερβία, με αποτέλεσμα μια ξαφνική επίσκεψη του Nikolai Patrushev, του γραμματέα του Συμβουλίου Ασφαλείας της Ρωσικής Ομοσπονδίας, στο Βελιγράδι.

Η Σερβία, η μεγαλύτερη χώρα της περιοχής, είναι και αυτή ίδια διχασμένη ανάμεσα σε εκείνους που θέλουν να εφαρμόσουν την Δυτική συνταγή μεταρρυθμίσεων και να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, και εαυτούς που τιμούν την Ρωσία. Μαζί με τους παραδοσιακούς δεσμούς και τα σημεία πίεσης μέσω της Ρωσικής και της Σερβικής Ορθόδοξης Εκκλησίας η Ρωσία ίδρυσε το ρωσο-σερβικό Ανθρωπιστικό Κέντρο στη Νις, για το οποίο ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, είχε πεί ότι είναι, στα μάτια της ΕΕ, απλά μια «φωλιά ‘κατασκόπων’ και μια απειλή για την ασφάλεια».

Η πΓΔΜ, μια άλλη χώρα με πλειοψηφία Ορθοδόξων, είχε συγκεντρώσει το ρωσικό ενδιαφέρον. Αγνοημένη επί χρόνια, η πΓΔΜ έγινε συχνό θέμα δημόσιου σχολιασμού από την ανώτερη ρωσική ηγεσία, συμπεριλαμβανομένου του Λαβρόφ. Δεν είναι άλλωστε λίγες οι αναφορές σύμφωνα με τις οποίες οι σχέσεις της Μόσχας με τον Νίκολα Γκρουέφσκι και το κόμμα του είναι ιδιαίτερα εγκάρδιες ενώ ο πρόεδρος της χώρας, Γκιόργκι Ιβάνοφ, μέλος του κόμματος του Γκρουέφσκι, έχει ακολουθήσει την πληθυνόμενη παρέλαση των Βαλκάνιων πολιτικών οι οποίοι έχουν κάνει επισκέψεις υψηλού προφίλ στην Μόσχα. Το σίγουρο είναι ότι η ένταξη της πΓΔΜ στο ΝΑΤΟ σίγουρα αποτελεί πλήγμα στα σχέδια του Πούτιν για τα Βαλκάνια.

Στην προσπάθεια ελέγχου των εξελίξεων, τα ΜΜΕ έχουν κομβικό ρόλο. Το πρακτορείο Sputnik και το αδελφό κανάλι RT (κάποτε Russia Today) μεταδίδουν τις πληροφορίες τους στα σερβικά και τα κροατικά. Εφημερίδες και διαδικτυακές πύλες στην Κροατία, την Σερβία, την Βοσνία-Ερζεγοβίνη ή την πΓΔΜ μπορούν να αναμεταδίδουν δωρεάν το υλικό και συνήθως το υιοθετούν ως έχει χωρίς σχόλια. Με τον τρόπο αυτό, οι θέσεις της Μόσχας γίνονται ευρύτερα γνωστές. 

ΠΟΥΤΙΝ ΚΑΙ ΕΡΝΤΟΓΑΝ

Το πάζλ γίνεται ακόμα πιο πολύπλοκο αν μπει η παράμετρος Τουρκία. Όπως η Ρωσία, έτσι και η Τουρκία έχει ισχυρά συμφέροντα στα Βαλκάνια. Επικεντρώνεται σε χώρες και περιοχές όπου το Ισλάμ επικρατεί, όπως είναι η Βοσνία, το Κοσσυφοπέδιο και η περιοχή του Σαντζάκ, η οποία συνδέει το Μαυροβούνιο και την Σερβία. Και σαν τον Πούτιν, ο Ερντογάν έχει γίνει όλο και πιο αμφίθυμος σχετικά με την ορμητική προώθηση της περιοχής προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ -μια ριζική αλλαγή από την πρώην ρόλο της Τουρκίας ως υπέρμαχου της ευρω-ατλαντικής ενσωμάτωσης των Βαλκανίων. Αυτό που κάποτε ήταν μια περιοχή μεγάλου ανταγωνισμού μεταξύ Άγκυρας και Μόσχας μπορεί να κινείται προς μια αμοιβαία διευθέτηση επί σχετικών «σφαιρών επιρροής».

...ΚΑΙ Η ΕΛΛΑΔΑ

Το ερώτημα που ανακύπτει είναι «Και η Ελλάδα;» Τον Μάρτιο, με αφορμή τα επεισόδια στην Τούμπα της Θεσσαλονίκης, η διαδικτυακή έκδοση του Spiegel εστίασε στο πρόσωπο του Ιβάν Σαββίδη, επιχειρώντας να απαντήσει στο ερώτημα «Ποιος είναι ο άνδρας με το περίστροφο;». Η ανταπόκριση του Spiegel περιγράφει την άφιξη του Ιβάν Σαββίδη στην Ελλάδα, την αγορά του ευρισκόμενου σε κρίση ΠΑΟΚ το 2012, την ανάδειξη της ομάδας σε μεγάλο φαβορί για την κατάκτηση του φετινού πρωταθλήματος και την εξέλιξη του ιδίου μέσα σε λίγα χρόνια «σε έναν από τους πλουσιότερους και πιο ισχυρούς ανθρώπους της χώρας».

Το Spiegel περιγράφει την άνοδο του Ιβάν Σαββίδη που, ξεκινώντας ως απλός εργάτης έφτασε στην 30η θέση της λίστας Forbes με τους πλουσιότερους Ρώσους το 2013 και την πολιτική του καριέρα ως βουλευτής του κόμματος του Ρώσου προέδρου Πούτιν. Επίσης, γίνεται λόγος για την εξαγορά πλειάδας επιχειρήσεων στην Ελλάδα, όπως και για την συμμετοχή του στην κοινοπραξία που αγόρασε το πλειοψηφικό πακέτο του λιμανιού στη Θεσσαλονίκη.«Αναμφίβολα η ταχεία άνοδος του Σαββίδη ήταν εξαιρετικά ασυνήθιστη», επισημαίνει. Την ίδια περίοδο , η Süddeutsche Zeitung σκιαγραφεί το πορτραίτο του ιδιοκτήτη του ΠΑΟΚ, επισημαίνοντας ότι δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι ο Ιβάν Σαββίδης ελέγχεται από τον φίλο του, Βλαντίμιρ Πούτιν, που φέρεται να θέλει να χρησιμοποιήσει την Ελλάδα ως κερκόπορτα για να εισέλθει στην ΕΕ. Ο έλεγχος τμημάτων του λιμανιού της Θεσσαλονίκης από τον Σαββίδη έχει θορυβήσει πολλούς σε Ουάσιγκτον και Βρυξέλλες. Ο ίδιος ο επιχειρηματίας, πάντως, δεν κρύβει τα πιστεύω του, και δηλώνει ανοιχτά ότι βλέπει την σωτηρία της Ελλάδας όχι στην Δύση, αλλά σε μια συμμαχία της Αθήνας με την Μόσχα.

Τον Νοέμβριο του 2016 , με αφορμή την επίσκεψη του Ρώσου υπουργού Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, στην Αθήνα, το γερμανικό Stern έκανε ρεπορταζ για τους φιλορώσους επιχειρηματίες και πολιτικούς που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα. «Από το 2010 η Ελλάδα κρέμεται από την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση. Οι Έλληνες υποφέρουν. Φλογεροί υποστηρικτές του Πούτιν στην Ελλάδα θεωρούν ότι τώρα ήρθε η ώρα τους. Για αυτούς υπάρχει μόνο μια λύση: Η προσέγγιση της Ελλάδας στον πρόεδρο Πούτιν».

Το μεγαλύτερο τμήμα του ρεπορτάζ αφιερώνεται στο πορτρέτο του Ιβάν Σαββίδη, ο οποίος «έχτισε στην Ελλάδα μια αυτοκρατορία και εκπροσωπεί στην Αθήνα τα συμφέροντα της Ρωσίας». Ακόμα το άρθρο αναφέρεται στις δηλώσεις του Ρώσου κροίσου ότι η «διάσωση της Ελλάδας βρίσκεται στον ορθόδοξο κόσμο, στον οποίο η Ρωσία είναι η πιο πλούσια χώρα».

Τέλος, το άρθρο αναφέρεται σε έναν ακόμα μεγάλο φίλο της Ρωσίας στην Ελλάδα, «στον Κυριάκο Βελόπουλο, γεννημένο στη Γερμανία, υπερσυντηρητικό, βαθιά θρησκευόμενο, δημοσιογράφο, χαρισματικό ρήτορα που ακόμα και τα παιδιά τον γνωρίζουν στην Ελλάδα. Το όνομα του νέου ρωσόφιλου κόμματος είναι ‘Ελληνική Λύση’. Εντοπίζει όμως την λύση πολύ λιγότερο στους πρόποδες της Ακρόπολης, όπως υπονοεί το όνομα του κόμματος, και πολύ περισσότερο στη μακρινή Μόσχα. Διότι η ‘υποταγή της Ελλάδας στη Δύση’ και στα κέντρα εξουσίας στο Βερολίνο, τις Βρυξέλλες και την Ουάσινγκτον είναι η ‘ρίζα του κακού’, σύμφωνα με τον Βελόπουλο».